“Κατάθλιψη στην Εφηβεία και Προεφηβεία” – Σημάδια, Αιτίες, Συνέπειες και Επίδραση Τεχνολογίας

1. ΟΡΙΣΜΟΣ

• Τι είναι η κατάθλιψη στην εφηβεία;

Η κατάθλιψη στην εφηβεία είναι μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονη και παρατεταμένη λύπη, απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλαιότερα ευχαριστούσαν το άτομο, και δυσκολία στη συγκέντρωση και στις καθημερινές του υποχρεώσεις. Δεν είναι απλώς μια «κακή διάθεση» αλλά μια σοβαρή κατάσταση που χρειάζεται να δώσουμε προσοχή.

2. ΣΗΜΑΔΙΑ

• Πώς νιώθουν οι έφηβοι που έχουν κατάθλιψη;

Λύπη χωρίς λόγο ή συνεχές άγχος

Κούραση χωρίς να έχουν κάνει κάτι κουραστικό

Μοναξιά, ακόμη κι αν έχουν φίλους γύρω τους

Αδυναμία να χαρούν ή να διασκεδάσουν

Αίσθημα πως «δεν αξίζουν» ή δεν έχουν μέλλον

Ενοχές για μικρά λάθη ή γεγονότα

Σκέψεις φυγής ή αυτοτραυματισμού σε σοβαρές περιπτώσεις.

3. ΑΙΤΙΕΣ

• Τι την προκαλεί ;

Η κατάθλιψη μπορεί να προκληθεί από:
🔹 Ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία
🔹 Πίεση στο σχολείο ή στις εξετάσεις
🔹 Σχέσεις με συνομηλίκους (bullying, αποκλεισμός)
🔹 Οικογενειακά προβλήματα (διαζύγιο, καβγάδες)
🔹 Γενετικοί παράγοντες (αν υπάρχει στην οικογένεια ιστορικό κατάθλιψης)
🔹 Απώλεια αγαπημένου προσώπου ή μεγάλη αλλαγή (μετακόμιση).

4. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

• Γιατί είναι σημαντικό να δώσουμε προσοχή ;

Είναι σημαντικό γιατί όπως συμβαίνει σε κάθε άλυτο ζήτημα που μας απασχολεί το οποίο οδηγεί σε συνέπειες, έτσι και τα ποσοστά κατάθλιψης των εφήβων δείχνουν πως υπάρχει μεγάλη ανάγκη να βοηθηθούν τα παιδιά για να αντιμετωπιστούν κατάλληλα και οι συνέπειες.

Ποσοστά κατάθλιψης σε εφήβους (σύμφωνα με έγκυρες πηγές):

1. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO):
   Περίπου 10-20% των παιδιών και εφήβων σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζουν κάποια ψυχική διαταραχή, με την κατάθλιψη να είναι από τις πιο συχνές.
2. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (AACAP):
   Αναφέρει ότι περίπου 13% των εφήβων (ηλικίες 12-17) εμφανίζουν κατάθλιψη σε κάποιο σημείο της ζωής τους.
3. Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (NIMH) (ΗΠΑ):
   Στοιχεία δείχνουν ότι περίπου 3.2 εκατομμύρια έφηβοι (13.3%) στις ΗΠΑ εμφάνισαν τουλάχιστον ένα επεισόδιο σοβαρής κατάθλιψης το 2021.
4. UNICEF:
   Αναφέρει ότι η ψυχική υγεία των εφήβων είναι σε κρίση, με εκτιμήσεις που δείχνουν ότι περίπου 1 στους 7 εφήβους παγκοσμίως βιώνει κάποια μορφή κατάθλιψης.

• Ποιες είναι οι συνέπειες;

Αν δεν αντιμετωπιστεί, η κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε:
⚠️ Πτώση της σχολικής επίδοσης
⚠️ Απομόνωση από φίλους και οικογένεια
⚠️ Κατάχρηση ουσιών (σε ορισμένες περιπτώσεις)
⚠️ Χρόνιο άγχος ή κρίσεις πανικού
⚠️ Σκέψεις αυτοκτονίας σε σοβαρές περιπτώσεις.

α. Από γονείς

• Να δείξουν ενδιαφέρον και κατανόηση χωρίς κριτική
• Να παρατηρούν αλλαγές στη διάθεση και στη συμπεριφορά
• Να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στο παιδί
• Να ζητούν βοήθεια ειδικού όταν χρειάζεται.

Τι θα μπορούσε να πει πρακτικά ένας γονέας:

✔️ «Βλέπω ότι τελευταία περνάς πολύ χρόνο στο κινητό και μοιάζεις κουρασμένος/η. Θέλεις να μου μιλήσεις για το πώς νιώθεις;»
✔️ «Ξέρω ότι μπορεί να είναι δύσκολο να σταματήσεις να κοιτάς το κινητό πριν κοιμηθείς, αλλά αν κοιμάσαι καλύτερα, θα νιώθεις πιο ήρεμος/η».
✔️ «Αν σε έχει στενοχωρήσει κάτι που είδες ή κάποιος στο ίντερνετ σε έκανε να νιώσεις άσχημα, μπορείς να μου το πεις. Είμαι εδώ για σένα».
✔️ «Ας κανονίσουμε μαζί συγκεκριμένες ώρες για χρήση του κινητού και μετά να κάνουμε κάτι μαζί ή να βγεις μια βόλτα».

🎯 Στόχος γονέα: Ενθάρρυνση διαλόγου, αποφυγή κριτικής, καθιέρωση ορίων με αγάπη.

β. Από ψυχολόγους και ειδικούς

• Παρέχουν συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία (ατομική ή οικογενειακή)
• Σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να γίνει συνδυασμός με φαρμακευτική αγωγή υπό επίβλεψη γιατρού.

🎯 Στόχος ψυχολόγου: Ενίσχυση επίγνωσης, καθιέρωση υγιών συνηθειών, ανάπτυξη στρατηγικών διαχείρισης συναισθημάτων.

γ. Από παιδαγωγούς

• Να είναι παρατηρητικοί για αλλαγές στη συμπεριφορά ή την απόδοση των μαθητών
• Να συνεργάζονται με γονείς και ειδικούς
• Να δημιουργούν ένα ασφαλές και συμπεριληπτικό περιβάλλον στο σχολείο (= η συμπερίληψη τονίζει την ιδέα “ένα σχολείο για όλους” χωρίς να παραγκωνίζεται κάποιος).

✔️ Ενημερώνει την τάξη για ασφαλή χρήση διαδικτύου με πρακτικά παραδείγματα.
✔️ Παρατηρεί αλλαγές στη συμπεριφορά του μαθητή (π.χ. απόσυρση, κόπωση, μελαγχολία).
✔️ Ανοίγει μια ήρεμη προσωπική κουβέντα:
«Παρατήρησα ότι φαίνεσαι κουρασμένος/η τελευταία. Θέλεις να μιλήσουμε; Αν σε απασχολεί κάτι, μπορείς να μου το πεις…»
✔️ Προτείνει δραστηριότητες χωρίς οθόνες (ομαδικά παιχνίδια, δημιουργικές εργασίες) για να ενισχύσει την επαφή με συνομηλίκους.
✔️ Σε περίπτωση ανησυχίας, ενημερώνει διακριτικά τους γονείς ή τον σχολικό ψυχολόγο.

🎯 Στόχος εκπαιδευτικού: Δημιουργία ασφαλούς περιβάλλοντος, παρατήρηση, ενίσχυση της κοινωνικότητας εκτός οθονών.

δ. Τι πρέπει να κάνει το ίδιο το άτομο

-Να ζητήσει βοήθεια και να μην ντρέπεται
-Να μιλήσει σε άτομο που εμπιστεύεται (γονείς, φίλους, καθηγητές)
-Να προσπαθεί να κρατά πρόγραμμα και να ασκείται
-Να αποφύγει την απομόνωση και να αναζητά μικρές χαρές στην καθημερινότητα.

6. Επίδραση Τεχνολογίας

Θετικές επιρροές:

✅ Δίνει πρόσβαση σε πληροφορίες και υποστήριξη (γραμμές βοήθειας, online ψυχολογική υποστήριξη).
✅ Διευκολύνει την επικοινωνία με φίλους, μειώνοντας την απομόνωση.
✅ Εφαρμογές mindfulness ή χαλάρωσης βοηθούν στον έλεγχο του άγχους.

---

Αρνητικές επιρροές:

⚠️ Υπερβολική χρήση social media μπορεί να αυξήσει το αίσθημα μοναξιάς και σύγκρισης με άλλους.
⚠️ Ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyberbullying) αυξάνει τον κίνδυνο κατάθλιψης.
⚠️ Η συνεχής έκθεση σε αρνητικές ειδήσεις ή το αίσθημα πως «μένεις πίσω» μπορεί να προκαλέσει άγχος.
⚠️ Μειώνει τον ύπνο (λόγω χρήσης κινητών πριν τον ύπνο), κάτι που σχετίζεται με καταθλιπτικά συμπτώματα.

*Αυτή η μελέτη δείχνει ότι οι έφηβοι που περνούν πάνω από 3 ώρες την ημέρα σε οθόνες έχουν αυξημένα συμπτώματα κατάθλιψης σε σχέση με όσους έχουν ισορροπημένη χρήση.

“Η ψυχική υγεία των παιδιών και των εφήβων είναι ο θεμέλιος λίθος για μια ευτυχισμένη και ολοκληρωμένη ζωή. Σε έναν κόσμο όπου οι προκλήσεις και τα προβλήματα είναι αναπόφευκτα, ο ρόλος μας ως γονείς, εκπαιδευτικοί και μέλη της κοινωνίας είναι καθοριστικός. Μέσα από την αγάπη, την κατανόηση και την υποστήριξη, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου τα παιδιά νιώθουν ασφαλή να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να αναζητήσουν βοήθεια χωρίς ντροπή ή φόβο. Ας τους δείξουμε τον δρόμο για να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες με θάρρος, αυτοπεποίθηση και ελπίδα. Με συλλογική προσπάθεια, μπορούμε να φωτίσουμε το μέλλον τους, κάνοντάς το γεμάτο χαμόγελα, δύναμη και ψυχική ευεξία.”

Άλκης Κοκκινασίδης

📚 Πηγές :

• Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία: www.psychiatricassociation.gr
• UNICEF Greece, Κατάθλιψη και Εφηβεία: www.unicef.org/greece
• American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (2023).
• Μάθημα Ψυχολογίας Λυκείου, κεφάλαιο για συναισθηματική υγεία.
• Εικόνες από iStock και Pixabay

*Πηγή: Twenge, J. M., & Campbell, W. K. (2018). Associations between screen time and lower psychological well-being among children and adolescents: Evidence from a population-based study. Preventive Medicine Reports, 12, 271–283. Διαθέσιμο εδώ